Կյանքի բովից պոկված մի էջ...

Հետաքրքրասեր Նյուտոնը...

Իսահակ Նյուտոնը միշտ հեետաքրքրվում էր բարդ հարցերով, որի արդյունքում նա երբեմն կորցնում էր հիշողությունը:Մի անգամ նրա մոտ մի մարդ եկավ և ասաց, որ ուզում է տեսնել Նյուտոնին, բայց Նյուտոնը զբաղված էր և նրան մերժեցին:
Ընթրիքի ժամն էր, այցելուն նստեց ճաշասենյակում և սպասեց գիտնականին:Քիչ հետո ծառան մտավ սենյակ և իր հետ բերեց խաշած հավ:Անցավ մեկ ժամ, բայց Նյուտոնը այդպես էլ չերևաց:Այցելուն լինելով քաղցած, կերավ հավը և ասաց ծառային, որ իր տիրոջ համար մեկ այլ հավ բերի:
Մինչ երկրորդ հավը պատրաստ կլիներ, Նյուտոնը մտավ սենյակ և ներողություն խնդրեց այցելուին սպասեցնելու համար:
_ Ես շատ հոգնած եմ և քաղցած:Հույս ունեմ, որ կներեք ինձ, եթե ընթրեմ. դրանից հետո Ձեր ծառայության տակ կլինեմ:
Այս ասելուց հետո նա բացեց ծածկված հավը և առանց զարմանալու շրջվեց դեպի այցելուն և ասաց.
_Տես, թե մենք գիտնականներս որքան տարօրինակ ենք:Եթե փաստերն այլ բան չվկայեին,ես կպնդեի որ դեռ չեմ ընթրել :
Այդ պահին ծառան երկրորդ հավը բերեց:Այցելուն բացատրեց, թե ինչ է պատահել և մի լավ ծիծաղելուց հետո քաղցած գիտնականը նստեց և սկսեց ճաշել:

Հրաչյա Աճառյանի կատակը...

Մի օր՝ առավոտյան, Հրաչյա Աճառյանը հանկարծ զայրանում է և վեճի բռնվում կնոջ հետ, աշխատում վեճը բորբոքել միանգամայն անտեղի: Նա այնքան բարձր է բղավում, որ Սոֆիկը հուսահատ սկսում է լաց լինել: Դրան էլ կարևորություն չի տալիս, շարունակում է բղավել: Հանկարծ ընդհատում է, փափկում և խանդաղատանքով ասում. 
-Կատակ էր, Սոֆիկ, ուզում էի, որ ջղայնացած խոսես և տեսնեմ, թե Ախտայի բարբառով ինձ համար ի՞նչ անծանոթ բառեր կան:
-Դե ասեիր, էլի, ինչո՞ւ էիր կռիվ սարքում:
-Չէր ստացվի: Դու կխոսեիր գրական լեզվով, մարդիկ զայրացած ժամանակ են բարբառի դիմում և իրենց բերնից փախցնում բառեր, որոնք կարող են պետք գալ լեզվաբանին: Իզուր էլ զայրացրի, ոչ մի բառ չասացիր...

Հովհաննես Այվազովսկու առաջին ամուսունությունը

1848 թ. ամռանը Հովհաննես Այվազովսկու կյանքում տեղի է ունենում նշանակալից մի իրադարձություն. նա ամուսնանում է: Ամուսնությունն այնքան արագ ու անսպասելի է լինում, որ նրան ճանաչողներից շատերը մնում են զարմացած: Ինքը` Այվազովսկին, խոստովանում է, որ «երկու շաբաթում ամեն ինչ վերջացած էր … Ես ամուսնացա որպես իսկական արտիստ, այսինքն` սիրահարվեցի, ինչպես երբեք»:

Այդ ամուսնությունն իսկապես բանաստեղծական էր, արտիստիկ: Պետերբուրգում ազնվական ընտանիքի տարեց մի այրի, որը ճանաչում ուներ հասարակության մեջ, Այվազովսկուն առաջարկում է նկարչություն դասավանդել իր երկու աղջիկներին: Այդ աղջիկները, ինչպես ասում են, «ամուսնացնելու տարիքի» էին և ստանալով տնային լավ դաստիարակություն, միաժամանակ Անգլիայից Ռուսաստան եկած շոտլանդուհի դաստիարակչուհու մոտ պարապում էին անգլերեն ու դաշնամուրային երաժշտություն: Նկարչությունը նրանց սիրած զբաղմունքն էր, և Այվազովսկու պես հանրահռչակ ուսուցիչ ունենալը նրանց ավելի է կապում գեղեցիկ արվեստների հետ:

Կարճ ժամանակում տիրապետելով ջրանկարչությանը` օրիորդները հոգնած պահերին իրենց առանձնատանը կազմակերպում են երաժշտական երեկոներ, որոնց մասնակցում են նաև Այվազովսկին և տնային դաստիարակչուհին: Այդ երեկոները երբեմն շատ երկար են տևում, իսկ ջութակ նվագող նկարիչն այնքան ուշադրություն է ցուցաբերում այրի տանտիրուհու նկատմամբ, որ վերջինս սկսում է ենթադրել, թե իր աղջիկներից որին նախապատվություն կտա անվանի նկարիչը, ներքուստ մտածելով, որ այդ ամենը կատարվում է հենց այդ նպատակով …

Բայց մեծ է լինում բոլորի զարմանքը, երբ Այվազովսկին առաջարկություն է անում դաստիարակչուհի Ջուլիա Գրեսին` լութերադավան շոտլանդուհուն: Շուտով նրանք մեկնում են Ղրիմ:

Այդ շտապ, չկշռադատված ամուսնությունը կատարվում է Ղրիմի հայոց եկեղեցում, հայկական ազգային սովորությամբ, պայմանով, որ նրանցից ծնված երեխաները նույնպես պետք է մկրտվեն «հայկական սուրբ ավազանում»: Այդ մասին վկայում է հենց ինքը` Այվազովսկին. «Ամուսնացյալ յամի 1848-ի 15 օգոստոսի ընդ Յուլիա դստեր Յակոբայ կռևս անգղիացւոյ լութերականի, - գրում է նկարիչը 1870 թ. հունիսի 10-ին Էջմիածնի սինոդին, - բայց պսակեալ և ի մերումս հայաստանեայց եկեղեցւոց` պայմանով մկրտել զզավակունս մեր ի նմին հայկական սուրբ ավազանի»:

Մանուկ Աբեղյան <<Ինձ հետ խոսում են միայն հայերեն>>

Մանուկ Աբեղյանը  հայագետ, հասարակական գործիչ, գրականագետ, լեզվաբան, բառարանագիր, բանահավաք, պրոֆեսոր, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, ՀԽՍՀ Գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս, ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ  Էր։Որքան էլ զարմանալի է,նա  խոսում էր իր լեզվի <<անվարժության>> մասին:Հայկական գիտությունների ակադեմիայի հանդեսին իր ողջյունի խոսքում դա ևս մեկ անգամ շեշտում է.<<Ես ուզում եմ,որ հարգենք ու լավ սովորենք մեր մայրենին,խոսենք հայերեն,այն հայ  ժողովրդի պահպանիչն է ու մեծագույն հարստությունը:Պետք է սիրով վերաբերվենք նրան>>:
Խոսքը,պարզ է,չէր վերաբերում լեզվի օրենքներին,այլ արտահայտչական միջոցներին:Նա ավելի ճկուն,ավելի հարուստ լեզվի կարիք էր զգում...:
...Մանուկ Աբեղյանը հանգստանում էր Արզնիում:Առողջարանի գլխավոր բժիշկ Մադաթյանը,մի կիրթ անձնավորություն,լինելով թիֆլիսեցի լավ չէր տիրապետում գրական լեզվին,վախենում էր սխալներ անելուց, ուստի մտավորականների հետ խոսելիս գերադասում էր ռուսերենը:Եվ ահա մի օր բժիշկը մտնելով սենյակ՝Աբեղյանին դիմում է ռուսերեն.
-Զդռաստվույտե,տովարիշչ Աբեղյան:Կա՞կ  չուվստվույտե սեբյա:
Աբեղյանը հանդիստ վեր է կենում տեղից,բարևում է և հայացքն ուղղելով Մադաթյանին՝ ասում.
-Բժի՛շկ,ինձ հետ խոսում են միայն հայերեն:
Մադաթյանն անակնկալի է գալիս,կարմրում,շփոթությունը ծածկելու համար  ժպտում է և շարունակում իր թերի  գրական հայերենով  հարցնել Աբեղյանի որպիսությունը,հետաքրքրվել գանգատներով:Աբեղյանը շնորհակալություն է հայտնում հոգածության համար և բժշկի գնալուց հետո դառնալով ընկերոջը՝ բացատրում է վրդովմունքի պատճառը.
-Ես բնավ դեմ չեմ,որ հայ մտավորականներն իմանանն օտար լեզուներ և խոսեն այդ լեզուներով,-ասում է լեզվաբանը:-Ես ինքս մի քանի լեզու գիտեմ,սակայն ուզում եմ,որ հարգենք   և լավ սովորենք մեր լեզուն,որովհետև եթե  մեր մտավորականները  չխոսոեն մայրենի լեզվով՝չի զարգանա ո՛չ մեր լեզուն,ո՛չ մեր մշակույթը...Լեզուն նախապայմանն է ազգային  մշակույթի:Իսկ մեզանում շատերն այդ չե՛ն գիտակցում...Եվ ահա բժիշկն մեր մշակույթին օգտակար լինելու համամար պետք է լա՛վ իմանա իր մայրենի լեզուն,և եթե չգիտի ՝սովորի...  

Յան Կուբելիկ.<<մի հասարակ չեխ>> հրաշամանուկ

Շատ ծաղիկներ է աճեցրել Ոսկե Պրահայում Յոզեֆ  Կուբելիկիը՝երբեմնի ջութակահարը:Բայց նրա կյանքի մեծագույն արարումը եղավ որդու՝Յանի հռչակի տարածումը աշխարհով մեկ:
1924-ի հունվարի 3-ին Վենետիկի համերգասրահներից մեկում բազմության մեջ առանձնանում էին հնչյունի և պոեզիայի 2 հսկաներ՝չեխ ջութակահարը՝Յան Կուբելիկը,և
հայազգի պոետը՝Ավ.Իսահակյանը.մեկը բեմում էր,մյուսը՝դահլիճում:
Այդ օրվա հուշերով են շաղախված Վարպետի այս տողերը.

Լորենիների տակ

Մտորում էին լուռ,

Հեռվում մի ջութակ

Հեծեծում էր տխուր... 

Յանը ջութակ նվագել է 4 տարեկանից՝հոր ուսուցչությամբ:Հրաշամանուկի անխոնջ նվիրումն ու աշխատասիրությունը շուտով տվեցին առաջին պտուղները.աչքի ընկավ դպրոցական համերգներում,իսկ 10-ը տարեկանում արդեն Պրահայի կոնսերվատորիայի  սան էր:Յանի ուսուցիչը համոզված էր ,որ նա կգերազանցի Պագանինին:Շուտով իտալացի մեծ ջութակահարի թոռը նրան  ընծայեց Պագանինի նկարը և մազերից մի փունջ:

Կուբելիկը ստեղծել է նաև երաժշտական  կտավներ:Դրանցից է 1937 թ-ին գրված <<Ամերիկյան սիմֆոնիան>>՝բաղկացած ջութակի 6 կոնցերտնեից:Կյանքի վերջին տարիներին նա հանդես էր գալիս ջութակահարուհի դստեր և դիրիժոր որդու հետ:Յանի վերջին համերգը նվիրված էր մոր մահվան տարելիցին.կատարեց մոր սիրած <<Դոբրինոց>> երգը:

Այդ համերգից  մի քանի ամիս անց Յան Կուբելիկը մահացավ:

Վիլյամ Սարոյան

Սարոյանը երեխաների հանդիպելիս մտնում էր իր տարերքի մեջ: Նախ բոլորի անուն- ազգանուններն էր հարցնում, ապա տալիս էր իր երկրորդ մշտական հարցը
- Ուսկի՞ց կուգաք...
Սովորաբար սկզբում չէին հասկանում հարցը:
Էջմիածնում Կոմիտասի արձանի մոտ մանկամարդ աղջիկների հանդիպեց.
-ՈՒսկի՞ց կուգաք...
- Ապագայից,- ասացին աղջիկները:
Ծիծաղեց:
-Հիանալի պատասխան: Դուք կրնաք ապագայեն գալ:
Բացատրեցի, որ մոտիկ գյուղ կա, անունը Ապագա, այդ գյուղից են եկել:
- Հասկցա, Վահագն, բայց միևնույն է, հիանալի պատասխան տվին, ասոնք իսկապես ապագայեն կուգան...
Երեխաների հետ խոսելու, իսկույն հետները մտերմանալու զարմանալոի հատկություն ուներ: Ոչ, ինքը չէր մանկանում, երեխաներին հասուն մարդկանց տեղ էր դնում ու հետները սկսում խոսել իբրև հավասարը հավասարի, ու երեխաներն իսկույն վստահում էին նրան:
Շեկ, կարմրավուն մազերով մի աղջկա հարցրեց.
- Քու անուն ի՞նչ է...
-ԼԱ- ՈՒ- ՐԱ,- վանկ- առ- վանկ, բարձր, համարձակ, համարյա գոռալով, ասաց աղջիկը:
Հետո հաճախ էր հիշում նրան:
-Վահա՛գն, կհիշե՞ս այն կարմիր գլխով աղջկան, այդ ինչ ազատ, համարձակ պոռաց. Լա-ու-րա... Քեֆս եկավ... Երեխաներ պիտի այդպես ազատ, համարձակ մեծնան...

Զվարճալի դեպք Պարույր Սևակի կյանքից…

Զվարճալի դեպք Պարույր Սևակի կյանքից…

Մի անգամ, երբ Պարույր Սևակը Վարդգես Բաբայանի հետ Չանախչիից Արտաշատ է վերադառնալիս լինում, որոշում է նստել առաջին պատահած մեքենան, որը կկանգնի: Մի երկու մեքենա են անցնում, մինչև մեկը կանգնում է’ “տեղ-տեղ ցեցը կերած, հալից ընկած “Պոբեդա”,- գրում է Վարդգես Բաբայանը: Պարույրը նստում է վարորդի կողքին, հետի զոլավոր խուրջինը տեղավորում ոտքերի տակ: Վարորդը, քթի տակ խնդմնդալով, հարցնում է.

-Ի՞նչ է միջինը:Սևակը որսում է ծաղրը և ասում.
-Նավթալին:
-Էսքան նավթալինն ինչի՞դ է պետք:
-Պե՞տք է, վերցրու լցրու ավտոյիդ վրա, ցեցը չուտի…
-Էս էլ որ չլիներ, պարախոդո՞վ էիր գնալու:
-Չէ’, ինչո՞ւ, էշախոդով:
-Դրա շինողը սա՞ղ է,- Պարույրի չիբուխը ցույց տալով՝ հարցնում է վարորդը:
-Չէ’, մեռել է:
-Ափսո՜ս…
-Ի՞նչն է ափսոս:
-Մի հատ էլ դրանից ինձ համար շիներ:
- Որ շատ ես ուզում, մեր տանը սրա նման մի լուլակ կա (երեխայի միզելու հարմարանք օրորոցում), կտամ քեզ՝ մեջը թութուն լցրու’, հա՜ ծխի…Ծիծաղում են: Այդպես լեզվակռիվը շարունակվում է մինչև Արտաշատ: Երբ իջնում են, Պ. Սևակին է մոտենում այդ ժամանակ միլիցիայի կապիտան Ցուցուլյանը, ու նրանք ջերմորեն գրակախառնվում են:
-Ախպոր պես ասա’, ո՞վ է,- Բաբայանի ականջին փսփսում է վարորդը:
-Պարույր Սևակը:
-Վայ ամա՜ն, խայտառակ եղա,-ասում է վարորդը ու արագ քշում հեռանում:
-Ա՜յ տղա, արի’ փո՜ղդ ստացիր, ո՞ւր ես փախչում,- ծիծաղելով ձայնում է Պարույրը:

ԳԱԲՐԻԵԼ  ԳԱՐՍԻԱ  ՄԱՐԿԵՍ

Կոլումբիացի  գրող,նովելիստ,սցենարիստ,լրագրող:Իսպանախոս  աշխարհում  հայտնի  է  նաև  Գաբո՝Գաբրիելի  կրճատ  անվամբ:Գրականության բնագավառում  Նոբելյան  մրցանակի  դափնեկիր:Առավել  հայտնի են  նրա <<Սերը ժանտախտի  ժամանակ>>,<<Գնդապետին  ոչ  ոք  չի  գրում>>  վեպերը:Գրողին համաշխարհային  հեղինակություն է  բերել ու լատինամերիկյան  և  համաշխարհային  գրականության գլուխգործոց է  համարվում  <<Հարյուր  տարվա  մենություն>>վեպը(1967թ.):

ԱՅՍՊԵՍ  ԳՐՎԵՑ<<ՀԱՐՅՈՒՐ ՏԱՐՎԱ  ՄԵՆՈՒԹՅՈՒՆ>>ՎԵՊԸ
<<...Ես  ունեի  կին և  երկու  երեխա:Ես  աշխատում էի  գովազդող  մենեջեր  և  խմբագրում  կինոբեմագրեր:Բայց  գիրք  գրելու  համար  անհրաժեշտ  էր  հրաժարվել  աշխատանքից:<<Հարյուր  տարվա  մենություն>>վեպն  սկսելուց  մի  քանի  օր  առաջ  մեքենա  էի գնել:Ես  գրավ  դրեցի  մեքենան  և  գումարը  տվեցի  կնոջս՝Մերսեդեսին՝ենթադրելով,թե  դա  կբավականացնի գիրքը  գրելու  6  ամսվա  ընթացքում:Սակայն   գիրքը գրելու համար  ինձ  պետք եղավ  մեկուկես  տարի:Ամեն օր այսպես  թե  այնպես  նա  ինձ  համար  հայթայթում էր   թուղթ,սիգարետ,ամեն  բան,ինչ  անհրաժեշտ էր աշխատանքի  համար:Երբ  դրամը  վերջացավ,նա  ինձ  ոչինչ   չասաց:Ավելին՝ինձ  համար  մինչև  հիմա  գաղտնիք  է  մնում,թե  ինչպես է նա  կարողացել համոզել  մսագործին,որ  պարտքով  միս  տա,հացավաճառին՝հաց տա  և ինչպես է  համոզել  տանտիրոջը,որ  9  ամիս  բնակվարձ  չվերցնի:Երբ  գիրքն  ավարտված  էր,պարզվեց,որ մենք  մսավաճառին  պարտք  ենք  5000 պեսո  հսկայական գումար:Շրջապատում խոսում  էին,որ ես  շատ  կարևոր գիրք  եմ  գրում,և  բոլոր կրպակատերերը  ցանկացան  մասնակցության իրենց  բաժինն  ունենալ:Բնագիրը  հրատարակիչին  ուղարկելու համար  անհրաժեշտ  էր  160  պեսո,իսկ  մնացել  էր  80-ը:Այդ   ժամանակ  ես գրավ  դրեցի  հարիչը  և  Մերսեդեսի ծամհարդարիչը:Իմանալով այդ  մասին՝  նա  ասաց,<<Միայն այդ  էր  պակաս,որ   վեպը  վատը լինի>>:
Վեպի  տպագրությունից  հետո  ամեն ինչ  ինձ  համար  միանգանայն այլ  տեսք  ստացավ:Որովհետև  փառքը  միշտ  աղավաղում է  իրականության  զգացողությունը>>:


              ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ   ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ

                                                                                                                           

Թումանյանը  ընտանիքի  անդրանիկ  երեխան  էր:Մայրը  ասում  էր.<<Գիշեր-ցերեկ   ձեռներիս  ենք  պահել  ես ու  իմ  սկեսուրը:Օրորոց  չենք  դրել,ոչ  էլ  ճոճի  մեջ,որ   միտքը  պայծառ  մնա,չօրորվի>>:Թեպետ  լավ են  պահել,բայց  լացկան  երեխա  է եղել:
Տեր  Թադեոսը՝հայրը,Լոռու   առաջադեմ  մարդկանցից  էր,գյուղի  աչքի  ընկնող   հասարակական  գործիչներից:Նրա  օրով է  գյուղում  գործածության մեջ  մտել  կաղամբը,կարտոֆիլը:Նա  էր  առաջին  լամպը  բերել Դսեղ:Նավթի  գործածաությունը  նրա
օրով  էր   սկսել,մինչ  այդ  գյուղում վառում էին  մոմ:
Թեև  հայրը քահանա  էր,բայց,ինչպես  պատմում  են  ճանաչողները,չի  սիրել  եկեղեցական  ծեսերը:Հաճախ  եկեղեցու  զանգահարությունը  լսելով՝գնացել  է գյուղամեջ  զրույցի:Պատ
մում  են,որ  նրա  հյուրերից մեկը,տեսնելով պատից   կախված  չոնգուրը,հարցրել  է.<<Տեր-տեր,դու  չոնգոր    ածել  էլ  գիտես>>:Տերտերը թե՝<<Էդ  հո  ավետարան  չի,որ  չգիտենամ>>:Թումանյանի  հայրը  անփույթ ու  շռայլ  ապրող  էր:Հաճախ  էր  պատահում ,որ գյուղերում  աշխատածը  տալիս  էր կարիքավորներին.ինքը  դափ-դատարկ  տուն  գալիս:Շատ  անգամ  ստացած  գումարը   գրպանն էր  դնում   առանց  հաշվելու,ասելով՝<<Մոտս  էքան ըլի,որ  կնիկս  չիմանա>>:
Թումանյանի  մայրը՝Սոնան,հոր  հակապատկերն էր:Մայրը  նույն  գյուղից  էր,սարերում ապրած,մեծացած,իր հոր նման  առողջ,ուժեղ:Սոնան  անգրագետ կին էր:Մի անգամ  երեխաներից  մեկի  հարցին,թե՝<<Նանի,դու  ուսումնարան գնացել  ես>>պատասխանել է.<<Բա՛,գնացել  եմ,12  ուսումնարան  եմ  ավարտել...>>,ու  թվել է  այն  բոլոր  սարերը,ուր  գնացել  է  ամառները:
Հովհաննես   Թումանյանը  ոչ  միայն ամենայն հայոց  բանաստեղծ  էր:Հիշենք  Վ.Տերյանի  վկայությունը.

                                     Թումանյանի  պալատում

                                      Ով որ  չի  քեֆի նստել ,

                                      Նա  չի  տեսել  դեռ  խնդում,

                                       Աշխարհ  չի  տեսել:
Շատերն են վկայում,որ  կատակասեր,սրամիտ,հմայիչ  Թումանյանը  Թիֆլիսում  հռչակված  էր  նաև  լավագույն թամադա,նրան  անվանում էին  <<թամադա  ամենայն  հայոց>>:Ինչպես  վկայում  են  ժամանակակիցները՝Թումանյանը ուրախ  ու  սրամիտ  թամադա  էր:Սովորաբար մի  ձեռքով  բռնում էր  գինու  բաժակը,մյուսով,ժեստերով  զանազան պատմություններ  էր  պատմում՝գրավելով  սեղանակիցներին:Կենացներ  խմելիս  պատմում էր՝չկրկնելով  իրեն  և  ողջ  երեկոյի    ընթացքում  հազիվ էր  դատարկում  բաժակը:Գինին  համարում  էր  աստվածային  խմիչք և  խմում էր  ոչ  հանուն  գինու,այլ  դրանում տեսնում  էր  ինչ-որ  խորհրդավոր  բան:
Թումնայանը  Բաքվից  հոնորար  պիտի ստանար՝350ռ.:Կինը երջանիկ  էր ,որ  վերջապես  կարող է  ծայրը  ծայրին   հասցնել:Թումանյանը  ստանում էր  գումարը  և  տուն     գալիս  մի  կապ  գրքերով,ընտիր  մրգերով  ու  խնդրում,որ   տանեցիները  վճարեն  կառապանին:Պարզվում  է,որ    բանաստեղծը   անգամ   մանրադրամ  չուներ՝բոլորը  ծախսել  էր:Մի  ուրիշ  անգամ   ստացել   էր  30000 ռ. հոնորար:Սովորության  համաձայն  բաժանել  էր 3  հավասար  մասի,10-ը՝  երկրաշարժից  տուժած  մանուկներին,10-ը  Ռուսաստանի  սովյալներին,10-ն  էլ  վանեցի  փախստականներին:

Բանաստեղծը  ունեցել  է 10  երեխա  և իր  կյանքը չէր  պատկերացնում  առանց  նրանց:Նա  երեխաների անունները դրել  էր  հատուկ խնամքով:Սեդա  անունը  վերցրել  էր  Լ.Շանթի երկերից:Րաֆֆու <<Սամվել>>-ից՝Մուշեղ,Աշխեն,Նվարդ:Արեգ  անունը  դրել  է  Ղ.Աղայանը:Մյուսների անունները  վերցրել է իր դրամաներից:

<<Երբեք  կյանքը  աչքումս  այնքան  արժեք,այնքան կարևորություն  չի  ունեցել,ինչքան  հիմա,-գրել  է  Թումանյանը  կյանքի  վեռջին  օրերին:-Ա՝խ,ինչպես  կուզեի   տասը  տարի   էլ  ապրել,սիրուն  արևի  տակ ման գամ,մի  քանի  բան  էլ  ստեղծեմ...>>:Թումանյանը  վախճանվեց  1923  թ.-ին,իր  սերունդներին  թողնելով  գրական մեծ  ժառանգություն:

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ        ԱՅՎԱԶՈՎՍԿԻ

Հովհաննես   Այվազովսկին  ծնվել  է  Ղրիմում(1817-1900):Սովորել է  Պետերբուրգի  Գեղարվեստական  ակադեմիայում:Այստեղ  նա  սովորել  է պրոֆեսորներ   Մ.Վորոբյովի և  Ա.Զաուերվեյդի  ղեկավարած  բնանկարչության  և ռազմական  պատմանկարի   դասարաններում :1837-ին  արժանացել   է  ոսկե  մեդալի:Իր  երկարատև  կյանքի ընթացքում նա   ստեղծել  է  6000  աշխատանք,որոնց  ճնշող   մեծամասնությունը   ծովային  տեսարաններ են:Նկարիչը   ծովը  պատկերել  է  տարվա  տարբեր  եղանակներին,օրվա  տարբեր  ժամերին,տարբեր  վիճակներում:Սակայն  հատկապես մեծ  ներշնչանքով  է նա ներկայացրել  հուզված,փոթորկված,<<ափերից  ելած>>,խենթացած  ծովի  խռով  կերպարանք և  ալիքների  մեջ  սուզվող,բայց հուսահատորեն կամ  հերոսաբար  փրկություն   տենչող,անսանձ  տարերքին  մի  կերպ   դիմադրող  մարդկանց  մաքառումները(<<Իններորդ  ալիք>>,<<Փոթորկված  ծովը>>):Նա նաև  ծովամարտական   նկարչության   գերազանց  վարպետ  էր:Բազմիցս  է  պատկերել  ռուսական  նավատորմի   փայլուն   հաղթանակները,նաև  պատմական մեծ   արժեք   ունեցող  տեսարաններ՝կապված,մասնավորապես  ռուս-թուրքական  պատերազմների  հետ:

Սովորաբար  նկարիչը  աշխատել  է ոչ  թե բնության մեջ,այլ  արվեստանոցում՝ամբողջությամբ  վստահելով    իր  տեսական   հիշողությանը և  վառ երևականությանը:Աշխատել  է  շատ արագ,գրեթե   առանց  <<սրբագրումների>> և  նույնիսկ  իր  մեծագիր  կտավներից  շատերը  ավարտել է  մի  քանի   ժամում:

Հ.Այվազովսկուն  բախտ   չի  վիճակվել    Հայաստան  այցելել,բայց  նա  մշտապես  սերտ  կապեր  է  ունեցել  հայերի  հետ:Նա  շատ  է  անդրադարձել  Արարատի  կերպարին:(<<Արարատի  հովիտը>>,<<Արարատը  կեսօրին>>,<<Նոյն իջնում է  Արարատից>>):Արձագանքելով   Օսմանյան կայսրության  մեջ տեղի  ունեցող  հայկական ջարդերին(1894-1896),նա 1897-ին  կատարել է այդ  իրադարձությունների  վերադրող մի  շարք  աշխատանքներ(<<Տրապիզոնի  ջարդը>>,<<Ադանայի  ջարդը>>  ևն):

Հ.Այվազովսկին  մահացավ  1900թ.-ին՝<<Թուրքական  նավի  պայթյունը>>ռազմանկարը   անավարտ  թողնելով:Նրան թաղել  են  Ղրիմի  Ս.Սարգիս  հայկական  եկեղեցու բակում:Նկարչի  գերեզմանին    գրված  է  Մովսես  Խորենացու  <<Մահկանացու  ծնեալ  անմահ  զիւրն  յիշատակ  եթող>>տողերը:

ԳՈՀԱՐ  ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ

  

<<Կապրի՛  և  ցեղիս ալ  պարծանքը  կըլլա...>>
<<-Չապրիր,-գուշակել  էին  ոմանք  7  ամսական  ծնված  և  բամբակների  մեջ   պահվող  փոքրիկ  Գոհարիկի  համար:Իսկ  մշեցի  տատը  պատգամել  էր.<<Կապրի    ցեղիս  ալ  պարծանքը  կըլլա:Նայե՛ք,մատիկներեն  լույս  կճառագի>>:Ասել  էր  և  չէր  սխալվել...
Բեմական  55  տարվա  անընդմեջ  հաղթանակներ,որոնք  արժանացան  աշխարհի խոշորագույն  մասնագետների  և  միլիոնավոր    հանդիսատեսների  գերադրական  գնահատականներին՝մեծ  երգչուհուն  անվանելով<<Մինչև  այժմ  չտեսած-չլսած  հրաշք>>:Իսկ  որտեղ  հրաշք,այնտեղ  էլ  լեգենդներ,առասպելներ:Միայն թե  Գ.Գասպարյանի  պարագայում  դրանք  իրական  իրադարձություններ  են:
...Գոհար  Գասպարյանը  առաջին  հայ  երգչուհին  էր,որ  հանդես  ելավ  Նյու-Յորքի  հռչակավոր  Քարնեգի-հոլլում:Մոսկվա-Փարիզ-Նյու-Յորք  չվերթը  ոչ   թռիչքային  եղանակի պատճառով  այնքան  ձգձգվեց,որ  օր  առաջ  տեղ  հասնելու  փոխարեն  երգչուհին...ուշացավ առաջին  համերգից:
Կազմակերպիչներն  արդեն  մտադրված  էին  ներողություն  խնդրել  լեփ-լեցուն  դահլիճից  և  հետաձգել  ելույթը,երբ  երգչուհին  ի  զարմանս  շատերի  հայտնեց,որ  պատրաստ  է  երգել:
Հիշարժան  առաջին  մոսկովյան  հանպատրաստից   համերգից  հետո,որին  ներկա  էր  մայրաքաղաքի երաժշտական  

վերնախավը,լսելու <<հայկական  հրաշքին>>,երբ  3 ժամ  տևած  և  ուշ   գիշերով  ավարտված  ելույթի  տպավորության   տակ  Գոհար  Գասպարյանին  հարցնում  են.<<Աղջիկս ,շա՞տ  հոգնեցիր>>,ստանում  են  զինաթափող  պարզ  պատասխան.<<Ոտքերս են   հոգնել>>...:

Ավարտին  էին  մոտենում  Գ.Գասպարյանի  հյուրախաղերը  Իրանում:

Այնքան մեծ  էր  հաջողությունը ,որ  շրջագայությունը      ավարտվեց  ևս  մեկ  համերգով:

Երգչուհին  հրավիրվեց  երգելու   Ռզա  Փեհլևի  շահի  պալատում,որտեղ  էր  նաև  Լ.Բրեժնևը:

Պալատական  ունկնդիրները  մեծ  հետաքրքրությամբ  լսում  են  2  մասից  բաղկացած համերգը,որի  երկրորդ  մասը  նվիրված  էր   բացառապես  հայկական  երաժշտությանը:Երգչուհին  երգում է,իհարկե,նաև <<Կռունկը>>:Ընդ  որում,ոչ  միայն  երգում,այլև  անգլերենով  ներկայացնում  է  երգի  պանդխտական  բովանդակությունը:

Եվ   որքան  մեծ էր  Գոհարի   զարմանքը,երբ  համերգի  ավարտին,երգչուհուն  արքայավայել ընծա  մատուցելու  պահին  պարսից  շահը  խնդրում   է  դարձյալ երգել...հայրենակարոտ  <<Կռունկը>>:Սա  հայ  երգի   հաղթանակն էր՝  պարսից  կամարների  տակ:

Հենց   այս  համերգի  հիշողությունն  էր,որ  տարիներ  անց  Լ.Բրեժնևին  դրդեց  Գոհար  Գասպարյանին  <<Աշխատանքի  հերոսի>>կոչում   շնորհելու:

   Հատկանշական  է  երգչուհու  պատասխանը լրագրողի  հարցին.<<Տիկի՛ն  Գոհար,անթիվ  հյուրախաղերի  մեջ  ի՞նչն  է  Ձեզ  ամենամեծ  ուրախությունը  պարգևել.փայլուն  գրախոսականնե՞րը,հանդիպումները  թագավորների,շահնշահի,նախագահների  կամ  հայտնի արվեստագետների  հե՞տ,հանդիսատեսների  բուռն  ընդունելությու՞նը,թե՞  մեծահարուստների  ընծաները...Ո՞րն  է  եղել  Ձեր  ամենամեծ  ուրախությունը>>:Եվ հնչել  է  երգչուհու  անկեղծ ու  խորիմաստ  պատասխանը.

-Ամենամեծ  ուրախությունս  եղած  է  տուն  վերադառնալիս...